Prinses en keizerin Theophanu, verbindende schakel tussen oost en west
Als je op het Valkhof loopt of geïnteresseerd bent in de geschiedenis van Nijmegen of Europa dan zou je je even moeten verdiepen in het leven van een hier nog steeds wat onbekende Byzantijnse prinses die in de tiende eeuw een belangrijke rol op het wereldtoneel speelde en hier regelmatig vertoefde: Theophanu (Theophano).
Realiseer je dat Nederland als land pas relatief kort bestaat en dat vanwege de (deels wel begrijpelijke) nadruk op de vaderlandse geschiedenis van de laatste eeuwen vaak wordt vergeten dat grote delen van ons huidige land eeuwenlang tot andere rijken behoorden of min of meer zelfstandige gewesten en steden waren. Zo ook Nijmegen.
Introductie
In de vierde eeuw was het Romeinse Rijk uiteengevallen in een oostelijk en een westelijk deel, het Heilige Roomse Rijk en het Byzantijnse rijk. In de loop van de eeuwen die volgden probeerden sommige vorsten op verschillende manieren het oude, ongedeelde Romeinse rijk te herstellen.
Huwelijk van Otto II met Theophanu.
Ook Otto II, keizer van het “heilige Römische Reich deutscher Nation” waartoe ook Nijmegen behoorde en dat werd beschouwd als voortzetting van het vroegere West Romeinse Rijk, koesterde die droom. Om die reden trouwde hij op 14 april 972 met de jonge Byzantijnse prinses Theophanu. Otto was toen 17 jaar, Theophanu 12.
Bij die gelegenheid werd haar naam gewijzigd van Theophano in Theophanu.
Door dit huwelijk versterkte Otto II zijn aanzien in het Byzantijnse rijk als een volwaardig keizer en ontstond er meer evenwicht tussen oost en west.
Otto kan dit ook als een opstap naar een ongedeeld groot rijk à la het verloren Romeinse rijk hebben beschouwd. Het huwelijk zelf zorgde voor een familiaire band. Een opvolger die uit het huwelijk geboren kon worden zou die band tussen de beide grootmachten nog eens versterken.
Link: meer over het Heilige Roomse Rijk.
Bruidsschatten.
Theophanu bracht als bruidsschat uit Byzantium goud, ivoor, wel of niet bewerkt edelstenen, zijden stoffen, iconen en mozaïek mee. Veel was hier nog onbekend. Ze introduceerde hier ook de vork. Hier aten we nog met onze vingers, al zou het "gewone volk" dat nog lang blijven doen. Van Otto ontving Theophanu land en goederen in onder andere onze streken. Misschien heeft zij als bruidsschat ook het Valkhof gekregen. Haar band met Nijmegen en het Valkhof was in ieder geval sterk: ze verbleef hier graag en ze heeft de burcht dan ook herhaaldelijk bezocht.
Kinderen van Otto II en Theophanu.
Otto II en Theophanu kregen tot aan 979 drie dochters: Adelaide / Adelheid, Sophia en Mathilde. Drie dochters betekende echter nog geen troonopvolger.
In 980, Otto II en Theophanu waren onderweg van Aken naar Nijmegen, werden er – te vroeg – nog twee kinderen geboren. Een meisje dat al vrij snel overleed en waarvan de naam (daarom) onbekend is en Otto, de latere Otto III.
De bevalling had vermoedelijk plaats in het Reichswald, in de buurt van Groesbeek, al zijn er ook historici die haar in Gennep en Plasmolen situeren.
Toen Otto II op 7 december 983 in Rome overleed was zijn zoon Otto III pas drie jaar. Daardoor kreeg Theophanu de feitelijke macht over het enorme keizerrijk.
Theophanu verbleef graag in Nijmegen. Toen ze van haar zoon moest bevallen was ze onderweg naar het Valkhof en ze is hier in Nijmegen in juni 991 op het Valkhof overleden.
Gedurende acht jaar heeft deze krachtige vrouw haar rijk bestuurd. Al een jaar voor haar overlijden, in 990 had ze besloten dat ze begraven wilde worden in Keulen, in de Pantaleonskerk. Dat gebeurde ook. De heilige Pantaleimon kwam, net als zij, uit het oosten.
Otto werd in 996 tot keizer gekroond.
St. Nicolaas als beschermheilige van de kapel op het Valkhof.
De Nicolaaskapel dankt haar beschermheilige aan de bloei van de Nicolaascultus tijdens het bewind van Theophanu. Nicolaas was een geliefde heilige in haar land van herkomst. Later werd Sint Nicolaas trouwens eveneens beschermheilige van het Schippersgilde van Nijmegen en kwam er in de Stevenskerk, net als in de Valkhofkapel, een aan hem gewijd altaar te staan.
In 1991 heeft er een uitgebreide en groots opgezette herdenking plaatsgevonden van de 1000 ste sterfdag van deze belangrijke, moedige en sterke vrouw, waaraan vertegenwoordigers van veel landen deelnamen.
